پایگاه خبری تحلیلی ایراسین، مدیران باید این فرآیند را با درک صحیح از نیازها و توانمندی‌های سازمان هدایت کرده و آن را به فرصتی موفق تبدیل کنند. ادغام به معنای یکی شدن دو یا چند شرکت تحت عنوان یک مجموعه تازه با ساختار مالکیتی جدید است. مدیریت این شرکت جدید معمولاً با مشارکت اعضای شرکت‌های ادغام شده و با بازطراحی ساختار در مجموعه جدید همراه است. ادغام‌ها برای پیشبرد کار معمولاً ملاحظات تأمین مالی کمتری دارند اما حساسیت قدرت هر یک از شرکت‌ها در نظام تصمیم‌گیری پس از ادغام بحث‌انگیز است. اکتساب، به معنای تملک شرکت یا شرکت‌هایی توسط شرکتی است که به طور معمول شرکت‌های تملک شده کوچک‌تر از مالک جدید است. در اکتساب شرکت‌ها، به طور معمول سازِکارهای تأمین مالی در فرآیند اکتساب اهمیت می‌یابند اما قدرت مالک جدید، نظام تصمیم‌گیری شرکت‌های اکتساب شده را کاملاً تحت تأثیر قرار می‌دهد.
یک تصمیم استراتژیک
استراتژی ادغام و تملک در صورت طراحی و جاری‌سازی صحیح می‌تواند سبب نتایج ارزشمندی در هم‌افزایی‌های کسب‌وکار از جمله هم‌افزایی در سرمایه‌گذاری، نوآوری، تجارت، دانش فنی و تولید، مدیریت فرآیندها و مدیریت استعدادهای سازمان شود. در ادامه برخی از موارد پرکاربرد از چرایی ادغام و تملک مرور می‌شود:
هم‌افزایی: با ترکیب فعالیت‌های تجاری، کارآیی عملکرد در طول زمان افزایش و هزینه‌ها کاهش می‌یابد. این نتایج بر اثر استفاده مشترک از نقاط قوت هر شرکت از شرکت دیگر است.
جانشینی یا بازنشستگی: وقتی مالکی خواستار بازنشستگی یا انتقال کسب‌وکار به جانشینان یا خریدار بالقوه باشد. اطمینان از انتقال روان و آرام از دغدغه‌های مالک است که همکاران و صاحبان منافع، دچار تلاطم کاری نشوند.
کاهش رقابت: بسیاری از تجربه‌های ادغام و اکتساب این امکان را به شرکت بزرگ‌تر یا خریدار می‌دهد که رقابت‌های آتی را حذف کرده و سهم بیشتری را از بازار به دست آورد.
افزایش قدرت قیمت‌گذاری زنجیره تأمین: در صورت خرید یک تأمین‌کننده یا خرید یک توزیع‌کننده یا هر همکاری استراتژیکی با تامین‌کنندگان و توزیع‌کنندگان، قدرت شرکت در قیمت‌گذاری زنجیره تأمین افزایش می‌یابد.
رشد: ادغام و اکتساب می‌تواند فرصت رشد سهم بازار را بدون اقدام‌های پیچیده در اختیار قرار دهد و عملاً بازی رشد در کسب‌وکار را به صورت معنادار تغییر دهد.
ادغام و تملک انواع مختلفی دارد. در فرآیند ادغام و تملک افقی، دو یا چند شرکتی که به طور مستقیم در رقابت با هم هستند و خطوط تولید و بازار یکسانی دارند، نقش‌آفرین هستند. در فرآیند ادغام و تملک عمودی، دو یا چند شرکتی که در یک صنعت و در یک زنجیره تأمین محصولات و خدمات قرار دارند، نقش‌آفرین هست. گاهی در استراتژی ادغام و تملک توسط شرکت‌هایی انتخاب می‌شوند که هیچ زمینه تجاری مشترکی ندارند؛ به عبارتی با یک ادغام و تملک نامتجانس روبه‌رو هستیم. تجاربی وجود دارد که ادغام و تملک به صورت هدفمند برای توسعه بازار شرکت‌هایی که محصولات مشابهی دارند اما در بازارهای مختلفی حضور دارند، در دستور کار قرار می‌گیرد. همچنین تجاربی وجود دارد که ادغام و تملک به صورت هدفمند برای توسعه محصولات توسط شرکت‌هایی که محصولات متفاوتی دارند اما یک بازار مشترک دارند، در دستور کار قرار گرفته است.
پروژه‌های ادغام و اکتساب معمولاً در تحقق نرخ موفقیت مطلوب از منظر طراحی و جاری‌سازی استراتژی چالش‌برانگیز هستند. مطالعه‌ای بین‌المللی با بررسی دیدگاه بیش از سیصد مدیر ارشد مشارکت کننده در پروژه‌های ادغام و تملک یافته‌های تامل‌برانگیزی از دلایل کاهش نرخ موفقیت یا در عمل عوامل تأثیرگذار در شکست ادغام‌ها و اکتساب‌ها ارائه می‌دهد.
- غفلت از چالش‌های بالقوه مدیریت هماهنگ پیشبرد کار
- برآورد بیش‌از حد هم‌افزایی
- ضعف در برجسته کردن موضوعات کلیدی در پیشبرد ادغام و اکتساب
- بزرگ نشان دادن ساختار شرکت جدید صرفاً برای تحقق اهداف فروش
- تطابق استراتژیک ناکافی شرکت‌ها
- تغییر شرایط بازار و عوامل محیطی مؤثر بر دیدگاه مشتریان
- شک و تردید و فشارهای اجرایی در زمان پیشبرد پروژه
- چالش‌های ارزش‌گذاری و عدم توافق مالی در پیشبرد مذاکره‌های ادغام و اکتساب
- عدم تمرکز بر هسته اصلی کسب‌وکار
ادغام و اکتساب یک معامله آنی نیست، بلکه سفر و فرآیندی است که باید به صورت یکپارچه با در نظرگرفتن ملاحظات مختلفی در طراحی و جاری‌سازی استراتژی مدیریت شود. مدیریت پروژه‌های ادغام و اکتساب، نیاز به طراحی ساختار متناسب و در نظر گرفتن تیم متخصص در پیشبرد مدیریت تحول دارد. معمولاً شرکت‌ها به دلیل چالش‌هایی مانند افزایش ظرفیت رقابتی و منابع دانشی، کمبود منابع و بحران مالی، نیاز به توسعه و بازمهندسی سازمان‌های قدیمی، در نظرگرفتن بهره‌گیری از فناوری و ایجاد هم‌افزایی اهمیت ادغام و اکتساب را در استراتژی‌های کلان خود مورد بررسی قرار می‌دهند. ایده‌هایی در زمینه چگونگی افزایش ثروت سهام‌داران، کاهش هزینه‌های مالی در طول زمان، دسترسی به منابع بیشتر و مؤثرتر با هم‌افزایی، لزوم ادغام و اکتساب را پررنگ می‌کند. با این حال مواردی از ضعف در مدیریت هماهنگ تغییر و تحول حاصل از ادغام و اکتساب، حساسیت مدیریت منابع و برنامه‌ریزی متناسب بهره‌گیری از دارایی‌های مشهود و نامشهود، اختلال‌های برآمده از فقدان یا ضعف در حکمرانی شرکتی مطلوب، ملاحظات پس از ادغام و اکتساب را کاملاً تحث‌تاثیر قرار می‌دهد.
طراحی سفر تحول سازمانی
در نگاهی کلی سه مرحله در فرآیند ادغام و اکتساب وجود دارد و هر مرحله دارای ملاحظات و فعالیت‌های اختصاصی مخصوص به خود است:
- پیش از ادغام و اکتساب
مطالعه و طراحی استراتژی ادغام و تملک
رصد هدفمند شرکت‌های مورد نظر
- در زمان ادغام و اکتساب
شناسایی و ارزیابی ساختاریافته
- پس از ادغام و اکتساب
برنامه‌ریزی یکپارچه اقدام‌های مورد نیاز
جاری‌سازی یکپارچه اقدام‌های مورد نیاز
مطالعه و طراحی استراتژی‌ها
پیش از ادغام و اکتساب باید ملاحظات مربوط به استراتژی ادغام و تملک با واکاوی استراتژی کلان شرکت در سطح هیأت‌مدیره مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. سبد محصولات و خدمات شرکت و منطق خلق ارزش در شرکت باید تحلیل شود. ارزیابی‌های مقدماتی درون‌سازمانی از آمادگی‌های مورد نیاز پیش از هر اقدامی ضرورت دارد. چرایی و چگونگی رشد طبیعی احتمالی و رشد غیرطبیعی احتمالی حاصل از ادغام و اکتساب باید شناسایی شود. اولویت‌های لازم در ایجاد قابلیت‌های ضروری از درک سیستمی پیش از ادغام و تملک باید در نظر گرفته شود. منشوری برای شفافیت سازِکار تصمیم‌گیری درباره مسئولیت‌ها و اقدامات پیش از شروع کار اهمیت دارد. در این منشور صاحبان منافع در شرکت باید درباره ارزش‌های سازمانی در فرآیند آغاز مطالعه و رصد شرکت‌های مد نظر در پیشبرد مطالعه ادغام و تملک به جمع‌بندی و همسویی حداکثری درون‌سازمانی برسند.
رصد هدفمند شرکت‌های مورد نظر
شرکت‌هایی که برای ادغام و تملک مد نظر قرار می‌گیرند باید بر پایه معیارهای انتخاب شده در مرحله پیش، مورد رصد قرار گیرند. رصد همه‌جانبه می‌تواند ادراک بهتری از شرکت‌ها ارائه دهد و حتی در عمل مواردی را در تصمیم‌های گام قبلی تحت‌تأثیر قرار دهد. به این معنی که شاید دوباره به گام نخست بازگردیم و در یک رویکرد رفت و برگشتی، چرایی ادغام و تملک و چیستی شرکت‌های مورد نظر بهتر و متناسب‌تر با نیازها و ایده‌ها تعیین تکلیف شود.
شناسایی و ارزیابی ساختاریافته
حساسیت‌ها و ملاحظات مربوط به مدیریت ارتباطات از پیش از ارتباط با شرکت‌ها تا مرحله به مرحله پیشبرد کار و جاری‌سازی کامل ادغام و تملک ضرورت دارد. تحلیل‌های تخصصی از منظر حسابداری، مالی و مالیاتی باید در دستور کار قرار گیرد. از منظر حقوقی باید بررسی‌های لازم چه ناظر بر موارد قانونی و چه ناظر بر قراردادهای پیشین و جاری شرکت‌ها انجام شود. ساختار سرمایه انسانی، مدیریت فرهنگ شرکت، زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، دانش تجاری و بازرگانی، توانایی‌های عملیاتی مجموعه شرکت‌ها باید یک‌به‌یک مورد واکاوی قرار گیرد. در عمل به مشاوران و همکاران در تخصص‌های مختلف نیاز هست که با مدیریت و فرماندهی واحد ارزیابی ساختاریافته مورد نیاز پیش از هر تصمیم نهایی را انجام دهند. در همه گام‌ها به ویژه در این گام و پیش از جمع‌بندی یافته‌های ارزش‌گذاری، اهمیت دارد که ریسک‌های ادغام و تملک در وجوه مختلف برون سازمانی و درون سازمانی با دقت نظر مورد تحلیل قرار گیرد. پیشبرد مذاکره‌ها، طراحی توافق و سرانجام توافق نهایی در این مرحله صورت می‌گیرد. باید درباره جنبه‌های انسانی تصمیم ادغام و تملک به صورت سیستماتیک فعالیت‌هایی در دستور کار قرار گیرد. مدیریت اثربخش ارتباطات برای سطوح مختلف صاحبان منافع اهمیت دارد؛ از تعاملات سطح سهام‌داران تا مدیران و همکاران تا تعاملات سطح مشتریان و تأمین‌کننده و شبکه روابط تحت تأثیر از تصمیم نهایی.
نقشه راه یکپارچه‌سازی
برای مدیریت موفق یک ادغام و اکتساب، داشتن نقشه راهی جامع ضروری است که از روز اول تا تکمیل فرآیند، این تحول سازمانی را هدایت کند. یکی از اقدامات کلیدی در این مسیر، تشکیل تیمی مشخص برای راهبری پروژه است تا تمامی فعالیت‌های مرتبط به‌طور هماهنگ و منسجم برنامه‌ریزی شود. در این راستا، تدوین استراتژی ارتباطات مؤثر، بازطراحی ساختار سازمانی پس از ادغام، خلق تجربه‌ای مثبت برای سرمایه‌های انسانی تحت‌تأثیر تغییرات، مدیریت یکپارچه فرهنگ سازمانی، برنامه‌ریزی دقیق برای ارتباط با مشتریان کلیدی، بازنگری در استراتژی‌های سطح کسب‌وکار و ارزیابی مجدد مدل‌های کسب‌وکار سازمان از جمله اقداماتی است که نقش تعیین‌کننده‌ای در موفقیت این فرآیند خواهد داشت.
تحول در اکوسیستم شرکت‌های ایرانی
تسهیل ادغام و تملک در اکوسیستم اقتصادی و فرهنگی شرکت‌های جامعه ایران نیاز به افزایش آگاهی و طراحی اقدام‌های متناسب دارد. برای مثال در ایران هنوز در قوانین و مقررات تسهیل‌کننده و تشویق‌کننده برای رشد شرکت‌ها از طریق ادغام و تملک خلأهای جدی وجود دارد. ملاحظات مربوط به نظام مالیاتی و نظام تأمین اجتماعی یا قواعد مربوط به حد و مرز مجوزهای مربوط به صنعت و تجارت پیچیدگی‌های عملیاتی ادغام و تملک را به‌گونه‌ای تشدید می‌کند که از روز نخست باید بررسی دقیقی درباره فهرست ریسک‌های قانونی و ریسک‌های عملیاتی ادغام و تملک در زمینه رعایت مقررات سازمان‌های حاکمیتی و دولتی داشت.
در زمان اجرای تحول حاصل از جاری‌سازی ادغام و اکتساب باید با شبکه صاحبان منافع و مجموعه افرادی که تحت تأثیر تحول قرار می‌گیرند، ارتباط درست شکل داد. ارتباطات درست، سبب می‌شود که با انتقال درست پیام‌ها فرآیند تحول در سازمان تسهیل شود. همه تخم‌مرغ‌ها را نباید در یک سبد گذاشت؛ استفاده از کانال‌های ارتباطی متنوع و خلاقانه ضرورت دارد. در شرکت‌های موفق در مدیریت تحول، گزارش شده است که توجه به کانال‌های متنوع ارتباطی تاکتیک کارآمدی بوده است.
امروز جامعه ایران با چالش‌های جدی مانند کاهش امید اجتماعی و احساس ناامیدی نسبت به آینده مواجه است. مطالعات مختلف نشان می‌دهد که سرمایه اجتماعی با سرعت زیادی در حال کاهش است و حتی سطح اعتماد مردم به یکدیگر نیز دچار آسیب‌های جدی شده است. از آنجا که شرکت‌های ایرانی بخشی از همین جامعه هستند، طبیعی است که فرهنگ درون‌سازمانی آنها نیز از شرایط فرهنگی کلان جامعه تأثیر بپذیرد. علاوه بر این، تحقیقات نشان داده است که ضعف در فرهنگ کار جمعی، دشواری در طراحی توافق‌های پایدار و عدم تعهد به توافقات، از چالش‌های مهم خلقیات فرهنگی در ایران محسوب می‌شود. در چنین فضایی، برنامه‌ریزی و اجرای استراتژی ادغام و اکتساب در شرکت‌ها نمی‌تواند مستقل از شرایط اجتماعی در نظر گرفته شود. ایجاد اعتماد و خوش‌بینی در میان تمام ذی‌نفعان نسبت به چرایی و چگونگی فرآیند ادغام و اکتساب، یک ضرورت حیاتی است. در غیر این صورت، بی‌اعتمادی نسبت به تغییرات در سطوح مختلف سازمان، منجر به مقاومت‌های شدید و چالش‌های پیچیده در بازطراحی ساختار سازمانی و مدیریت دوره جدید خواهد شد. غفلت از چالش‌های مرتبط با مدیریت ذهن و ادراک کارکنان، می‌تواند فضایی ایجاد کند که در آن، ایده‌های مرتبط با دستاوردهای مورد انتظار از ادغام و اکتساب به درستی شکل نگیرد و در نتیجه، نرخ موفقیت این تحول کاهش یابد. چه‌بسا اگر این موانع در نظر گرفته نشوند، پروژه ادغام و اکتساب نه‌تنها در اجرا، بلکه حتی در مرحله برنامه‌ریزی نیز به شکست منجر شود.
سید علیرضا کاشی‌زاد-مشاور مدیریت
ارسال نظر